အေခါင္မှိဟ္ပုဂၢလိက ကုအခန္သမၱီပညာ

ႏူစကတႝုဒ္ွမှုိဟ္ဗက္ဟြံဂတာပ္ သြက္ဘဝဇကု ဂြံဂ်ဳိင္တဵဂြံတန္တဵအာ ဍာ္ဇမၜိင္မာန္ ဂြံတဵတက္အာ ဌာန္ဂတမာန္ဂ္ွ မၵး႐ုန္ဂစာန္ကၜဳင္ကီုရ။ စႏူေခတ္ကဝ္သၜဗၿဗဳိက္ေတံမၢး ပံင္ေကာံတဲု ဂၜာဲစစှေဇြာံမ ပံင္ေကာံတဲုပတိတ္ကၜဳင္ကေပါတ္ ပံင္ေကာံတဲု စႝုဒှါကၜဳင္အႏၱရာယ္ ဘဲဒဏ္နာနာသာ္တံကီုရ။ နကႝုသမၱီပညာ အခိင္ေတံဂ္ွ သဘာဝမှိဟ္ဏံ ညးမြဲဓဝ္မံင္စံင္တန္တဵအာဟြံဂြံ၊ ဒးမံင္ကႝုဂေကာံ၊ ပြ႘ဗြဳိင္ေဏာင္ဂ္ွ နကႝုဆႝုဂဗညးတံတဲု တီကၜဳိဟ္ကၜဳင္ရ။ ႏူစကၦံင္ဂၜာဲစစှသဘာဝဂ္ွ တႝုလြ႘ကၜဳင္တဲု ပတိတ္ကၜဳင္ကေပါတ္၊ သၜာဲဂတးကၜဳင္ကေပါတ္ညးသၠံတဲု ပေရင္က႑ဗီုျပင္ သြံရာန္ၿပံင္သၜာဲကၜဳင္သိုက္က္ရ။ ႏူေသှာတ္ ပိုင္ၿပ႘ဂေကာံ ·(Communal Ownership) ဂ္ွ ၿပံင္သၜာဲကၜဳင္ ေသှာတ္ပုဂၢလိကပိုင္ၿပ႘ (Private Ownership) သိုက္က္ရ။ စတမ္ႏူ ဒှဲါဍာ္ေကဝ္ေခ်ာဲၐတ္ ၿပံင္ဆဲုမံင္စံင္ကၜဳင္ဂ္ွ ဒက္ပတန္ကၜဳင္ကြာန္၊ ရးဍဳင္တဲု ပေကာံကၜဳင္ဂေကာံဘံုမှိဟ္ရ။ ကၦံင္မံင္စံင္ကီု ေယန္သှာင္ကိတ္ည႘ကႝုဂကူဇကု ဂၜာဲဆႝုကၜဳင္တဲု တဵတက္ေဖာအ္ေျဗဝ္ကၜဳင္ရ။
ႏူစဂေကာံမှိဟ္ေႀတံ ဒႝုစိုပ္ေခတ္ဂေကာံမှိဟ္တဿိဏံဂ္ွ ဒးတတ္ေကၜာံကၜဳင္လဝ္ ဗဲြမလံလကာဖာ ကီုရ။ အပဲႜကႝု႐ုန္ဂစာန္ေပÌဗတိုက္ ကဆံင္င္ဂ္ွ နကႝုေယန္သှာင္႐ုပ္ဝတၳဳ (Material Civilization) မြဲဓဝ္သက္က္ တဵတက္ကၜဳင္ဟြံေသင္ နကႝုေယန္သှာင္ေဆင္ကႝုပေရင္စိုတ္ (Spiritual Civilization)မပၱံကႝုပေရင္ဍဳင္ကြာန္၊ ပေရင္သမၱီေဒၢတ္ဝတ္၊ ပေရင္ဘာသာ၊ ပေရင္အႏုသုခုမ၊ လိက္ပတ္၊ ကြတ္နာနာတအ္ေလဝ္ တဵတက္ေဇှာ္ေမာဝ္ ကၜဳင္ရ။ လညာတ္သမၱီပညာ ေကုာံဓရ္ဗၥာရဏာဂ္ွ စြံအဓိကတိုင္ခ႘တဲု လြိင္မုက္ေယန္သှာင္မှိဟ္ (Every aspect of cultures) တအ္ေလဝ္ တဵတက္ေဖာအ္ေျဗဝ္ကၜဳင္ ကဆံင္ကဆံင္ရ။ ပေရင္တဵတက္ေခတ္လဿဳဟ္ဏံဂ္ွ ဒုင္လဝ္သဇိုင္ကႝု ႏူေခတ္ကၜာဟြံပတိုန္ဝင္ နကႝုဂေကာံမှိဟ္ေခတ္ေတံ ႐ုန္ဂစာန္ကၜဳင္လဝ္၊ ပေရင္ဆႝုဂဗတအ္ ဂ္ွ သၸအစာံတဲု ဂြံကၜဳင္အာဲကဿာဲ သမၱီပညာမြဲကီုရ။
ဗြဳိင္ေဒသသမၱီပညာ (Realm of knowledge) ဟီုဂ္ွ
(၁)ဗြဳိင္ပညာသဘာဝသိပၸံ (Realm of Natural Science)
(၂)ဗြဳိင္ပညာပေရင္မှိဟ္ကႝု ပေရင္ဍဳင္ကြာန္နဲသိပၸံ(Realm of Social Science)
(၃)ဗြဳိင္ပညာေဘာဂေဗဒ (ပေရင္ပိုင္ၿပ႘၊ပတိတ္ကေပါတ္၊ပၚၾတးကေပါတ္၊ပၚပရအ္ဓန) တအ္ မပါလုပ္ရ။
နကႝုသဇိုင္တမ္မၢး သၸတိုင္ခ႘ကႝု႐ုိဟ္ကှက္ ပိသာ္ဏံတဲု ေကၜာန္ဂစာန္လြ႘ပရာကၜဳင္အိုတ္ရ။ လညာတ္သမၱီ ပညာဏံဂ္ွေလဝ္ ကၜဳင္ႏူဗြဳိင္ဂေကာံမှိဟ္တဲု သၸသဇိုင္ကႝု ညးဍဳင္ကြာန္ရ။
ပဲႜကႝုခႏၶကာယ ဇကုပ႙ုမှိဟ္တအ္ေလဝ္ သၠဳတ္ညးကႝုညး လုပ္မံင္အေဝါင္ဖအိုတ္ရ။ အတိုင္ၐိုတ္ပဿိက္ႏြံဂ္ွေဟင္ သဘာဝဖန္ဗဒ္ွ ကၜဳင္ကႝုလဝ္ရ။ သၠဳတ္လႝုဒ္ွအဓိက သၠဳတ္လႝု ဒ္ွသာမညဟီုဂ္ွ ပၚျခာေကတ္ ဟြံဂြံရ။ အရာဝတၳဳမြဲ ဟြံမြဲမၢး မြဲဂ္ွေလဝ္ တန္တဵမာန္ဟြံ ေသင္၊ အရာအိုႆီုဂ္ွ ဒးဗၵဗၵဲါဒဿံင္ညးသၠံရ။ ပႜဲကႝုဂေကာံမှိဟ္တံေလဝ္ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္ကႝု ညးဗက္လက္ကရဵဂ္ွ ႏြံဒဿံင္ရ။ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္ၐိုတ္လႝုခိုဟ္ဟ္ ညးဗက္လက္ကရဵ ဟြံမြဲမၢး အတိုင္ရန္တဿံအစ႘ဇန္ဇကု ဓမံက္႐ုပ္ရဵ ေကၜာန္ဟြံမာန္သက္က္ရ။ သာ္ဂ္ွကီု ျဇဟတ္ ကဆံင္သဿဝ္သဿးႏြံတဲု ညးအာဂတပၜတရဵ ဟြံမြဲမၢး အတိုင္ရန္လဝ္တရဵဂ္ွ အာစိုပ္ဟြံေလာဲသြာကီုရ။ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္မြဲဓဝ္ဂ္ွ ၿပံင္သၜာဲပေရင္ဒဒ္ွ ဝင္မြဲမြဲ ဟြံဂြံရ။ ဆၢးကႜဳိပ္သၠဳိပ္ဂွ္ ပံင္ဗစပ္ကႝု မွာဇန္သၱဳီ ညးဍဳင္ကြာန္ဂမၜဳိင္တဲု ေကၜာန္အာမၢး ဖန္ဗဒ္ွဏာဝင္တဿိမြဲ မာန္မံင္ေဏာင္ဂ္ွ ဝင္အဆက္က္ ေကင္ဒ္ွကၜဳင္မံင္ရ။
ယဝ္ရကေလင္သၛ႘ဂၜိပ္ရံင္ ဝင္ဂကူမန္ပ႙ုမၢး ယဝ္ရဂကူမန္ ႏူတမၜာေတံ ဟြံ႐ုန္ဂစာန္ ဟြံလြ႘ပရာလဝ္မၢး ဝင္၊ လိက္ပတ္၊ ေယန္ သှာင္၊ ဂကူမန္တံ ေသ္ွဒဿံင္မံင္ဏီဟာ။ ဟိုတ္ႏူဂကူမန္ တမၜာေတံ လြ႘ပရာကၜဳင္ဂ္ွရ ဒႝုလဿဳဟ္ ဝင္ကီု၊ ဂကူကီု ေသ္ွတဵကၜဳင္ဒဿံင္ေရာင္။ အာဲကဿာဲမန္ေႀတံပ႙ု သြက္ဂြံထိင္ဒက္ ေဇှာ္ပဿဝ္အာဂ္ွ ဒ္ွတာလ်ဳိင္ စိုပ္ကၜဳင္ပှး ဂကူမန္ ေခတ္လဿဳဟ္ပၜန္ရ။ ယႝုဒုင္ဂိုင္ေကတ္တဲု ဆက္ေကၜာန္ အာဟာ၊ ဓေလတ္ပÌေထာံဟာ၊ ပေရင္ဏံဂ္ွ နကႝုဝင္မြဲမြဲ ၾသဳင္ေသ္ွေထာံ ဟြံဂြံ ႐ိုဟ္ကှက္တမ္မြဲေဏာင္ ဒးသမၱီလဝ္ေထက္မြဲရ။ ပႜဲအရာေကၜာန္ ဗဒ္ွ ပေရင္ၿပံင္သၜာဲမြဲမြဲမၢး ျဇဟတ္ညးဍဳင္ကြာန္ မွာဇန္တံဂ္ွ ဒ္ွအဓိကေဇှာ္ မြဲေဏာင္။ ဆၢးအခန္ညးအာကႜဳိပ္ဂ္ွေလဝ္ ပဿိက္ေဇှာ္ဒဿံင္ တဿာဂလိုင္ကီု ေဏာင္။ ယဝ္ရ သမလကုမၼာကႝု ဝိမလကုမၼာတအ္ ဟြံဒက္ပတန္လဝ္ ဍဳင္ဟံသာဝတ႘မၢး ဝင္ယဿဳဍဳင္ဂ္ွႏြံဒဿံင္ဏီဟာ။ သာ္ဂ္ွကီု ယဝ္ရသဿိင္မဂဒူ ဟြံဂစာန္လြ႘ ဟြံေကၜာန္မၢး ဝင္ဍဳင္မုဟ္တဿံ ကၱဳႝဒ္ွကၜဳင္ဒဿံင္ဏီဟာ။ ဟိုတ္ဂ္ွရ အခန္ဂေကာံမွာဇန္ညးဍဳင္ကြာန္ကႝု အခန္ညးအာကႜဳိပ္ဏံ ပၚျခာသာဲစႜးေထာံ ဟြံဂြံသက္က္ရ။ ညးလၛဳႝပၜန္ေလဝ္ ပေတ္ွဒဿံင္ေကြတ္ ဝါဒစဿ႘စ ညးတၜအေစာန္ ႏြံဒဿံင္ရ။ အတိုင္ရန္တဿံဇကုဂ္ွ ဇကုဟြံေကၜာန္ ဟြံဂစာန္မြဲသာ္ စဿ႘မံင္တၜအေစာန္သဿး ဒ္ွကၜဳင္ဟြံေသင္ရ။ မြဲဒၿမိပ္ဝင္ ကၱဳႝဒ္ွကၜဳင္လဝ္ မပၱံကႝုေသှာတ္ပိုန္ျဒပ္၊ ေသှာတ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္၊ ပေရင္မှိဟ္တံဂ္ွ ညးကႜဳိပ္သၠဳိပ္တအ္ မြဲဓရ္ေဟင္ ဖန္ဗဒ္ွေကၜာန္ကၜဳင္ လဝ္ ဟြံေသင္ရ။ ဟိုတ္ႏူအခိင္ ညးမတန္တဵဒဿံင္ကာလဂ္ွ အကာဲအရာ နာနာတအ္ အာတ္မိက္ကၜဳင္တဲု ပေရင္ၿပံင္သၜာဲမြဲမြဲ ကၱဳႝဒ္ွကၜဳင္ရ။
လၱဴအကာဲအရာ တင္အာတ္မိက္တအ္ဂ္ွ ညးမဒ္ွ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္ တအ္ စ႘ကၜး၊ တီညာတ္ကၜဳိဟ္ခၜင္တဲု နကႝုတင္ပညာ သမၱီညးတအ္ ဗီုကိတ္ည႘ကႝုအကာဲအရာ ဓမံက္ထၞးေကြတ္ဝါဒ၊ လညာတ္ေတဿင္မြဲတဲု စန္ဒက္ဂေကာံမွာဇန္ ညးဍဳင္ကြာန္တအ္ရ။ ညးဍဳင္ကြာန္ဂမၜဳိင္ ေစ္ွစိုတ္ဒုင္တဲ ေကြတ္ဝါဒဇကု၊ ကေမၜာန္ဇကုတဲု ဘိုင္လုပ္ေကတ္ တာလ်ဳိင္ ယိုက္ေဂၜင္ေရင္တၜဳင္ကၜဳင္မၢး အတိုင္ရန္တဿံဂ္ွ အာစိုပ္ေလာဲ သြာမာန္ေရာင္။ ညးဍဳင္ကြာန္မွာဇန္ဂမၜဳိင္ ထံက္ကၜဳင္ဂလာန္ဂ္ွရ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္ဟီုဂ္ွ မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ရ။ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္ဟီုဂ္ွ ျပဟ္ေစ္ွႏူကႝု အာကာသဟြံေသင္၊ မံက္ကၜဳင္အၾကာမွာဇန္ ညးဍဳင္ကြာန္တံေဏာင္။ ဟိုတ္ႏူသမၱီပညာညးတအ္ ယးပ်းကႝု အၾကာမွာဇန္မာန္၊ ဂေကာံ မှိဟ္တအ္ ဒုင္ကၜဳင္တဲ၊ ဘိုင္ဂစာန္လြ႘ပရာကၜဳင္တဲု ဖန္ဗဒ္ွကၜဳင္ ဝင္တဿိမြဲပၛံက္ မာန္ကၜဳင္ရ။
စပ္ကႝုေသှာဝ္တမ္႐ုိဟ္တအ္ဂ္ွ ႏူသှာံ(၁၇၂၃-၁၇၉၀) မှဳံယဿဳအာဒါန္သေမတ္ ကုေရတ္ဂါဒႝုတအ္ ဖံက္လဝ္ဂၜံင္၊ လးလဝ္ ေလဿင္ကေမၜာန္ကီုရ။ အခိင္ေတံ လၱဴ႐ုပ္ဘဝ အာတ္မိက္မံင္တအ္ဂ္ွ ညးတအ္တီတဲု သၸကၜဳင္စှး ေသှာတ္ဝ္ရ။ စႏူသှာံ(၁၇၅၀)ဂ္ွ ကြတ္စက္တအ္ တဵတက္ကၜဳင္တဲု စပ္ကႝုပေရင္ပတိတ္ကေပါတ္ဂမၜဳိင္ေလဝ္ ေဖာအ္ေျဗဝ္တုိန္ကၜဳင္ရ။ ပေရင္ကူသာန္သြံရာန္ ဗြဲမသၜးပြး မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္တဲု ေခတ္ပၜန္ဂတးကြတ္စက္မြဲ ကၱဳႝဒွ္ကၜဳင္ရ။ ႏူေခတ္ကုိပ္ ကၜာေတံ တမ္႐ုိဟ္မှိဟ္တအ္ဂွ္ သဇိုင္တိဗၛေဟင္ ပညာသမၱီလဝ္ႏြံရ။
ဆၢးလက္ကရဵဏံ ကေမၜာန္မှိဟ္ေဟင္ ဒ္ွတမ္႐ိုဟ္ေဏာင္ ၿပံင္သၜာဲကၜဳင္လညာတ္တဿိမြဲပၜန္ရ။ လညာတ္ဏံဂ္ွ စႏူအာဒါန္သေမတ္ ေဟင္ ဓမံက္ပၱိတ္ကၜဳင္လဝ္ရ။ ႏူတမၜာေတံ တၜပညာအာေရတ္(သ္)တႝုေတဝ္ ညာတ္လဝ္သာ္လႝုေရာေတ္ွ ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ကုပေရင္ ပိုန္ျဒပ္ဂ္ွပၚျခာဟြံဂြံ၊ ဗီုဒက္ပတန္ေသှာတ္ဝ္ ဍဳင္တအ္ေလဝ္ ဒုင္သဇိုင္ ကႝု ပေရင္ပုိန္ျဒပ္ ပြမပိုင္ၿပ႘ကႝု ေလဿင္မပၚပရအ္လၱဴဂ္ွေဟင္ စြံကၜဳင္အာ႐ုီ ေဇှာ္မံင္ေဏာင္ လးကၜဳင္လဝ္ လညာတ္ႏြံရ။ နကႝုလညာတ္ မကၡရာ ေဗဝ္လ႘ဂွ္ေတ္ွ သြက္အဝႝုဇကု ဂြံဗိုန္တန္ၾကန္မၢး သာ္လႝုေကၜာန္န္ ဒ္ွဓရ္ဍာံေဏာင္ ဟီုတြံခ်ဴေကွ္ကၜဳင္ရ။ လၱဴေဗဝ္လ႘ခ်ဴလဝ္ လိက္ကှပ္ ရာဇဟီုေတ္ွ အခိင္ေတံ ဒ္ွလိက္သေကံတဲ အၾကာသဿိင္တၜ၊ အမာတ္ ဒဵဗညာတအ္ကီုရ။ လညာတ္ေဗဝ္လ႘ဂ္ွ ျပာကတ္အာ အလံု တိုက္ယူေရာပ္ေတံ ကီုရ။
အပဲႜ(၁၆၈၈) ပၜန္ဂတး ဍဳင္အဂၤလိက္၊ သှာံ(၁၇၇၆) ပၜန္ဂတး ဍဳင္အေမရိကာန္၊ သှာံ(၁၇၈၉) ပၜန္ဂတးဍဳင္ျပင္ေသတ္ေတံ ကၱဳႝဒ္ွကၜဳင္ ဗဲြမဂၜဳိင္တအ္ဂ္ွ စပ္ကႝုအေခါင္ပိုင္ၿပ႘ ပိုန္ျဒပ္ဗြဲမသၜးပြးကီု အေခါင္ပိုင္ျပ႘ ပုဂၢလိက ဗြဲမသၜးပြးကီု၊ သၸစှးဗဿံက္ပတိတ္တဲု ကၱဳႝဒ္ွကၜဳင္ပေရင္ၿပံင္သၜာဲ မြဲနဲမြဲဗီုကီုရ။ ပေရင္ကၱဳႝဒ္ွဏံဂ္ွ ဒုင္သဇိုင္ကႝုပေရင္ပုိင္ၿပ႘ပူဂႝု၊ ပေရင္ ကူသာန္သြံရာန္ ဗဲြမသၜးပြးတဲု အပဲႜကႝုဗြဳိင္ဂေကာံမှိဟ္တံ လညာတ္ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ စိန္ဝုန္ေဖာအ္ေျဗဝ္တုိန္ သိုက္က္ေရာင္ သၛ႘ဂၜိပ္ကၜဳင္ရ။ အပဲႜပေရင္ဒဒ္ွဏံဂ္ွ လြ႘ၐံင္ပတိတ္ကၜဳင္ ညးမေကက္သကာကီုရ။ ဗြဲမဂတးဂတုန္ပၜန္ ညးမေကက္သကာတအ္ပၜန္ေလဝ္ အတိုင္ဝင္ေတံ အာတ္မိက္ကၜဳင္ ပေရင္ပၜံင္သၜာဲနာနာသာ္တအ္ ဖႜဳိက္ဗေပင္ ကႝုကၜဳင္ေဟင္ ေလာကဏံ ေဖာအ္ေျဗဝ္တုိန္ မြဲကၦံင္တဲု မြဲကဆံင္ရ။ စပ္ကႝုပေရင္ၿပံင္သၜာဲ တဵတက္ကၜဳင္ ဝင္မှိဟ္တအ္ဟီုဂ္ွ ရံင္အာကႝုဒိုဟ္ သမၱီပညာမၢး ဟိုတ္ႏူပြမစ႘ကၜးပညာ ပေရင္မှိဟ္တအ္ေဟင္ ဂြံဆႝုေကတ္ မာန္ရ။ မြဲေခတ္ကႝုမြဲေခတ္ လညာတ္သမၱီပညာတအ္ ၿပံင္သၜာဲ ကၜဳင္ကီုရ။ ကၜာခေရတ္ဟြံဂြံမံက္ (၃)ဗြဝ္ကၜံသှာံ ကႝု(၆)ဗြဝ္ကၜံသှာံ ေတံေတ္ွ ညးဓမံက္ပတိတ္ကၜဳင္ ေကြတ္လညာတ္ဝါဒ ဇ႘ဇ႘သာ္တအ္ ႏြံဂၜဳိင္ကၜဳင္ကီုေလဝ္ လက္ကရဵဏံ သၛိတ္ျဇအာပၜန္ရ။ အခိင္ေတံဂ္ွ ပဲႜဍဳင္ဂရိကႝု ႐ုမ္(ေရာမ)ေတံ ေခတ္ပိုင္ၿပ႘ဍိက္ပၜက္ ေဇှာ္ေမာဝ္ တိုန္ကၜဳင္ဒဿံင္တဲု စပ္ကႝုပေရင္သဘာဝ ေလာကဏံ ႏြံဗီုလႝု၊ ေသၢာံထိင္ဒဝ္အာ ေခတ္ပုိင္ၿပ႘ဍိက္ပၜက္ ညံင္ဂြံႏြံအာ ဍာ္ဇမၜိင္သာ္ လႝု၊ ဂြံအုပ္ဓုပ္အာ ဍဳင္ကြာန္ဗီုျပင္လႝု ခ်ပ္ဗၥာစင္ျခင္ကၜဳင္ နဲနာနာ သာ္ကီုရ။ လက္ကရဵစိုပ္ကၜဳင္ ကာလေခတ္ဒမၜဳတဲု လညာတ္ဇကု ဟြံဂြံအေခါင္ ဟီုခ်ဴပၱိတ္ဂ္ွရ သၛိတ္ျဇအာပၜန္ရ။ ဆၢးအပဲႜကႝုစုိပ္ ေအဒ႘(၁၅)ဗြဝ္ကၜံသှာံဂ္ွ စိုပ္ကၜဳင္ေခတ္လ်းပညာ လညာတ္သမၱီ ပညာတအ္ ဍဳိပ္ဍဵကၜဳင္တဲု လညာတ္ဇကု ဒိုဟ္စုင္တအ္ ဗြဲမသၜးပြး ဂြံဓမံက္ကၜဳင္ရ။
ပေရင္ဆက္ေဆာံမှိဟ္ကႝု ဂေကာံမှိဟ္တအ္ကီု၊ ပတဝ္အာ ေခတ္ကၱဳႝဒ္ွမံင္တဲု စပ္ကႝုပေရင္ပုိန္ျဒပ္၊ ပေရင္ဍဳင္ကြာန္၊ ပေရင္မှိဟ္၊ ပေရင္အုပ္ဓုပ္၊ ပေရင္ေဒၢတ္ဝတ္ ဒးမင္မြဲ၊ ဗြဲမဇ႘ဒိုဟ္စုင္တအ္ ခ်ပ္ဗၥာ ခ်ဴေကွ္ဓမံက္ပၱိတ္ကၜဳင္တဲု ညးတၜပညာ ပၜတရဵေခတ္တအ္ မံက္ကၜဳင္ ဗြဲမဂၜဳိင္ရ။ နဗီုျပင္ဏံ ဂေကာံမှိဟ္တဵတက္ ေဖာအ္ေျဗဝ္ေလဝ္ႏြံ၊ ပြ႘ဗြဳိင္ပေရင္မှိဟ္ တီအကာဲအရာ စ႘ကၜးကၜဳိဟ္ခၜင္ ႏြံဂၜဳိင္ဒဿံင္တဲု တိုက္ယူေရာပ္ဂ္ွ ဒ္ွအာဒှဲါေစ္ွၿဗဳိဟ္ ဗဟႝုေလၵာဝ္ဂၜးတိမဲြကီုရ။ ပေရင္ဏံဂ္ွ နကႝုဓဝ္ပေရင္တဵတက္ ဝင္ဂၜးတိမြဲရ ဟြံေသင္ဟာ။ နဲသိပၸံကႝု နဲကဲပညာတဵတက္ ေဖာအ္ေျဗဝ္တိုန္ကၜဳင္ဟီုဂ္ွ လၱဴဂေကာံဗြဳိင္မှိဟ္ဏံ ဖႝုၾသဇာဆက္ကၜဳင္ သာ္လႝုေရာေတ္ွ ပေရင္မံင္စံင္ မှိဟ္ေခတ္တဿိဏံ ၿပံင္သၜာဲကၜဳင္ဒဿံင္ ဗြဲမျမက္ဇက္တုိန္ရ။ စပၱံႏူ မံင္စံင္စသုင္ ခ်ပ္ဗၥာဂလာန္ပေတ္ွတအ္ေလဝ္ ၿပံင္ဆဲုကၜဳင္၊ ဗက္ကၜဳင္ေခတ္ရ။ ႀယဵပူဂႝု ေကက္သၠာတအ္ဝြံ ကာလညးတအ္ ဂ်ဳိင္တဵဒဿံင္အခိင္ဂ္ွ သၸစှးကႝု ကာလေခတ္တဲု ခ်ပ္ဗၥာစင္ျခင္ ဂၜဳိက္ဂၜာဲဖန္ဗဒ္ွကၜဳင္ နဲနာနာ၊ ဗြဳိင္ပညာနာနာကီုရ။ နကႝုသမၱီပညာညးတအ္ေလဝ္ သၜဳင္ႏူညးတှဟ္ ကႜဳိပ္မြဲမရ။ အရာဟြံတီဟြံကၜဳိဟ္ ႏြံတအ္ဂ္ွ ညံင္ဂြံတီကၜဳိဟ္မာန္၊ အရာဟြံဍဳိက္ေပင္တအ္ ညံင္ဂြံဖႜဳိက္ဗေပင္မာန္ ဂၥာန္လြ႘ပရာကၜဳင္အိုတ္ရ။ ပႜဲကႝုဗြဳိင္တမ္႐ုိဟ္ပညာဏံဂ္ွ နဲသိပၸံ၊ နဲပညာေဗဒ၊ နဲေဘာဂေဗဒ၊ နဲပေရင္ဍဳင္ကြာန္၊ ပေရင္အုပ္ဓုပ္၊ ပေရင္ကြတ္ဂၪဳဲ၊ ပေရင္လိက္ပတ္ေယန္သှာင္ ပေရင္ဘာသာတအ္ အိုႆီု ေဇှာ္ေမာဝ္တဵတက္ကၜဳင္ ေတဿင္တဿဟ္ႏူ ေခတ္တမၜာေတံကီုရ။ လၱဴဂလာန္ပေတ္ွ ညးတအ္ဂ္ွ သၜာဲကၜဳင္လမ်ဳီတဲု စႝုဒှါကၜဳင္ရ။ အၡိင္ေတံဟီုဂ္ွ ညးမကႜဳိက္ပ္ပေရင္ဘာသာ၊ သာသနာတအ္ အုပ္ဓလီုကၜဳင္လဝ္ အဝႝုဍဳင္တဲု စပ္ကႝုလညာတ္ ဟြံတုပ္သဿဟ္ကႝုညးတအ္၊ အဘိဓရ္ ဒစႝုဒစးမံင္ ကႝု ညးတအ္ႏြံမၢး ေကတ္ကၜဳင္အေရဝ္ ဗြဲမသၠာတ္ျမဟ္ ႏြံကၜဳင္ရ။ ဆၢးညးဓမံက္ပတိတ္ လညာတ္တဿိ ဗီုသဝ္ခေရတ႘` ဂဝ္ဂဏ႘ကာတ္၊ ဂ်ဝ္ဒါန္နဝ္ဖ႐ူနဝ္ မပၱံကႝု ပူဂႝုတၜပညာတအ္ လၱဴလညာတ္ဇကု ဒတူလိုင္ကၜဳင္ ခိုင္င္ဗိုန္န္တဲု သၜာဲလမ်ဳီမင္မြဲကၜဳင္ေဟင္ ဂြံဆႝုေကတ္မံင္ ကြတ္ပညာ သိပၸံအာဲကဿာဲညးတအ္ ေႀတံဗီုလဿဳဟ္ရ။
ပစၥဳပၸန္လဿဳဟ္ဏံပၜန္ေလဝ္ တတ္ေကၜာံကၜဳင္ အလိုန္လပ္ွ ပထမ၊ ဒုတိယတဲုကၜဳင္တဲု စိုပ္ကၜဳင္ေခတ္ အလိုန္လပ္ွတတိယပၜန္ရ။ စုိပ္ကၜဳင္ေခတ္ပညာေလဝ္ ဟီုစဂြံရ။ တတ္ထပၚကၜဳင္ ေခတ္တႝုလြ႘၊ ေခတ္ကြတ္ စက္တအ္တဲု စုိပ္ကၜဳင္ေခတ္ပညာ၊ မ႘ဒ႘ယာ၊ ကြတ္ပ႐ုိင္ဏံတဲု မပၱံႏူ သဇိုင္တမ္႐ုိဟ္တအ္ေလဝ္ ဆုဲၿပံင္ကၜဳင္ပၜန္ရ။ စပ္ကႝုကေပါတ္ဂတာပ္စိုတ္ ေကာန္ပ်ဴတာ၊ ေအန္တာေနတ္၊ အ႘ေမဝ္တအ္ေလဝ္ သၜဲလးျပးထှာန္ကၜဳင္ အလံုဂၜးတိမြဲရ။ ဂၜးတိဏံဂ္ွ ၐိုန္ရ ေဇှာ္သၜဲကုီေလဝ္ ဟိုတ္ႏူကြတ္ပညာဂတာပ္ေခတ္တဲု ဆက္ေစၜာံေလာဲသြာအာဂ္ွရ ၐိုတ္ကၦံင္ ကြာန္ေဇှာ္မြဲေဟင္ ကႜန္ေစ္ွအာညံင္င္ရ။ သၸဟိုတ္ႏူကြတ္ပညာ၊ သမၱီပညာ အပဲႜဂေကာံမှိဟ္ တအ္ သၜဳင္ကၜဳင္တဲု ကသပ္၊ လညာတ္၊ ဓရ္ဂလာန္ပေတ္ွ ဂေကာံမိှဟ္တအ္ ၿပံင္သၜာဲကၜဳင္ဒဿံင္ရ။ ဆၢး ဟိုတ္ႏူနဲကဲ ကြတ္ပညာေတဿင္တဿဟ္ မံက္ကၜဳင္ကီုဂ္ွရ လၱဴဂၜးတိဏံ ကၦံင္ဒဿံင္ဍဳင္ကီု၊ ကၦံင္စရာဲဍာ္ဒေကဝ္မှိဟ္တအ္ ပၚျခာကၜဳင္ဒဿံင္ကီုရ။ အပႜဲကႝုဗြဳိင္ကေမၜာန္ေလဝ္ ညးေလပ္ကြတ္ကႝု ညးဟြံေလပ္ကြတ္၊ ဍဳင္ဝါတ္ဒိုက္ကႝု ဍဳင္သိုက္သၜဲ သာ္ဝြံ ဒှါဲဇိုင္ကႜျခာအာမံင္ဂ္ွေလဝ္ ဂြံဆႝုေကတ္ ရ။ တဲုပၜန္ အပဲႜဂၜးတိဏံ စပ္ကႝုယဲကပ္နာနာ၊ ပဋိပကၡအပဲႜဍဳင္နာနာ၊ ဝါတ္ဂါတ္ဒိုက္ဂတ္၊ ဘဲဒဏ္ ဥတုရာသ႘နာနာတအ္ ဒးဒုင္ဇီုကပိုက္မံင္တအ္ဂ္ွေလဝ္ နကႝုပညာဂတာပ္ေခတ္တအ္ ေသာင္ကလးဟြံမာန္ေလဝ္ ႏြံမံင္ဏီရ။ လၱဴျပႆနာကၱဳႝဒ္ွဒဿံင္တအ္ဂ္ွ သတီုမှိဟ္အလံုဂၜးတိတအ္ ဒ္ွကၜဳင္ဓဝိင္ေဇှာ္ ကႝုျဇဟတ္ရ။ နကႝုကြတ္ပညာဂတာပ္ေခတ္တအ္ ေသာင္ကလးကႝု ျပႆနာ ဏံ မာန္ဟာဂ္ွေလဝ္ စဿ႘စမံင္ကီုရ။ ဆၢးဗီုလႝုဒွ္ဒ္ွ လၱဴဂၜးတိဏံ သမၱီပညာ အုပ္ဓလီုအာမၢး ပေရင္ဍဳႝဍဳိက္ သၠာတ္ျမဟ္ဓဇန္ေလာန္ကာဲတအ္ ဟဲအာ မာန္တဲု သြက္ဘံုမှိဟ္ အနာဂတ္ ဂတေတံ လ်းတဿးၐိုဟ္ႀသဳိဟ္ ရာင္ဆာဲအာမာန္ေဏာင္ဂ္ွေလဝ္ ပေတ္ွေကတ္လဝ္ကီုရ။
နကႝုညးဍဳင္ကြာန္တအ္ေဟင္ ဖန္ဗဒ္ွကၜဳင္မံင္ ဝင္ဂၜးတိဏံေဏာင္ဟီုဂ္ွ ညးမႏြံကႝု သမၱီပညာတအ္ ဒုင္ကၜဳင္တဲ ဓမံက္ပၱိတ္လဝ္ရ။ ႀယဵမှိဟ္တအ္ ဂၜဳိက္ဂၜာဲကၜဳင္ သမၱီပညာကီု၊ ပံင္ေကာံတဲု လြ႘ပရာ ပတိတ္ကၜဳင္ျဇဟတ္ကီု၊ ပေရင္ဆႝုဂဗလဝ္အိုႆီု ေကတ္ခန္လၛတ္တဲု တတ္ေကၜာံပေရင္ဒဒ္ွ ဝင္မြဲတဲုမြဲရ။ သမၱီပညာဟီုဂ္ွ ကေပါတ္အံင္ဇှး သြက္ညးတၜအေစာန္ သရာဲသၢံင္ မြဲဓရ္ဟြံေသင္ရ။ မဒးဒ္ွအာဲကဿာဲဂေကာံ ဗြဳိင္မှိဟ္တအ္ေရာင္။ ယဝ္ရသမၱီပညာ အုပ္ဓလီုအာ အလံုဂၜးတိမာန္အာမၢး ဇဿာပ္ပ္မှိဟ္တအ္ စ႘ကၜးကၜဳိဟ္ခၜင္ကၜဳင္ သမၱီပညာမၢး ပေရင္ၐိုဟ္လလမ္ အလံုဂၜးတိမြဲ ဒက္ပတန္အာမာန္ေရာင္ ပေတ္ွေကတ္လဝ္ရ။

ေကှဟ္ - ေကာန္အိန္

လိက္နိႆဲဂမၜဳိင္
(၁) ေဒါက္တာသန္းထြန္း ေက်ာ္စြာ(၁၀၀)၊
(၂) ေအာင္ၫြန္႔ပညာနယ္ပယ္။