ေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္ (ပုိဒ္-၂)

ကဿိန္ဍဳင္ဗဿာ

ထံက္ရံင္ကႝု ကဿိန္ဍဳင္ဗဿာမၢး ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ 'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'တံ ဓမံက္ထၞးလဝ္ဂွ္ေဟင္ ဒွ္ေသှာဝ္ဥပေဒ ကႝုဖ်ဳန္ ကုညးဍဳင္ကြာန္ ေကုာံ ကဿိန္ဍဳင္ေရာင္ ဟီုစဂြံရ။ ေသှာဝ္ဥပေဒ သဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ (၁၉၇၄) ေကုာံ (၂၀၀၈) တံဂွ္ ဂစာန္ဒဿံင္သြက္ပေရင္ အုပ္ဓုပ္ဒပ္ပှာန္ ဂြံဒွ္ဗဗြဲဓဝ္ဂွ္ အဓိကႏူကႝု ဂုန္ဖႝုပေရင္ကဿိန္ဍဳင္ဏီရ။

ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္(၁၉၇၄) ေကုာံ (၂၀၀၈)တံဂွ္ နကႝုဗီုျပင္မၢး ဗီုခှံပၱန္လဝ္ (Form and Structure) ႏြံကီုေလဝ္ လၸာ္ၾကက္႐ွ္သာ (Essence) ဂွ္ ေကၜံဗၵန္ဒဿံင္ရ။ ဇကုဂႏၶကာယ ၐုိန္ ႏြံကီုေလဝ္ တုပ္ဒဿံင္ကႝု နဒဒွ္ လမ်ဳီဟြံမြဲကီုရ။

အခိင္'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'တံ ခ်ဴဓဇက္ ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ ဒက္ပၱန္ဍဳင္ဂွ္ ဟုိတ္ႏူဒွ္ဒဿံင္ နိမိတ္ဗြဲဂတ ပေရင္ဗၜးၐးတဲု ဓမံက္ထၞးပၱိတ္ ဗြဲမျပဟ္ေျပဟ္ရ။ ကုသႝုခုိဟ္မြဲဂွ္ဝြံ ကႜဳိပ္သကုိပ္ဖဆပလ လက္ထက္ ေခတ္ 'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'တံဂွ္ ဟုိတ္ႏူဒွ္မံင္ ကႜဳိပ္သကုိပ္ လညာတ္ ညာဏ္ မသၜဳင္ၿပဲတံတဲု အခိင္ဗြဲမျပဟ္ေျပဟ္ဂွ္ ခ်ဴဓဇက္ ေသှာဝ္ဥပ ေဒသဇုိင္ ဒက္ပၱန္ကဿိန္ဍဳင္ဗဿာ မာန္ကၜဳင္ရ။

ေဇတ္ေဇတ္မၢး ေသှာဝ္ဥပေဒသဇိုင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ (၁၉၄၇)ဂွ္ အရာခုိဟ္ ဣေတံ၊ ဣဏံတံဂွ္ ႐ဲုစွ္ခ်ဴစုတ္တဲု ညံင္ဂြံဂတာပ္အခိင္ ဗၜးၐးဂွ္ ခ်ဴခှံပေကာံပေကဝ္ကၜဳင္ရ။ ဆဂး ကေလင္ကူခ်ပ္ေကတ္ ခ်ဳိတ္ ခ်ဳိတ္ပၜဳိတ္တ္မၢး ေပှာဝ္ကႝုေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ ဓမံက္ထၞး ပၱိတ္လဝ္ဂမၜဳိင္တံဂွ္ ခုိဟ္အုိတ္ေရာင္ ကယ်ာန္ဟီုဂးမာန္ရ။ ဗီုျပင္ကီု သီုၾကက္႐ွ္သာရ။

ကမၼတ႘ခှံေသှာဝ္ဥပေဒတံ၊ သာပ္ကမၼတ႘တံ ႏြံဒဿံင္ကီုေလဝ္ ႐ွ္သာေဍံေဇတ္တ္ဂွ္ ကႜဳိပ္သကုိပ္ ဖဆပလ ကဆံင္လၱဴ 'ဥဴက်ဝ္ၫုင္၊ တေခန္ႏု၊ တေခန္မ်'တံ ဍဳိက္အာကႜဳိပ္ ကေရာံ'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'ရ။

'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္' ဒးဒုင္ကၜတ္ဂစုိတ္ဂွ္ 'ဥဴက်ဝ္ၫုင္ဝြံ စဵႏူေပÌသ႘ကၜ႘ဍဳင္ေအန္ဂလာန္ ကေရာံ'ဥဴႏု'တဲု နကႝုတင္ေစှာန္ 'ဂအုပ္ဗႝု'ဂွ္ ဒးအာလၛတ္မံင္ ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ ယူေဂါ သဠာပ္တဲု စုိပ္မံင္ဥေရာပေတံရ။ 'ဂအုပ္ဗႝု'တံဝြံ ကေလင္ဓမံက္ပၱဳိန္ ေသှာတ္ဨကရာဇ္မၢး ဂြံပေရင္ညိင္ဝတ္ဟာဂးတဲု သြက္ဂြံကေလင္ဂၜာဲ အလံင္သဿိင္(မင္းေလာင္း)ပၜန္ဂွ္ ကူခ်ပ္စုိပ္အာရ။ လၛတ္ရံင္လၸာ္နာနာ သာ္တဲုမွ ႐ဲုစွ္လဝ္ ေသှာတ္ပါလ႘မာန္ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ရ။

ကာလကူခ်ပ္ ပေရင္အုပ္ဓုပ္ဂွ္ ႐ဲုစွ္နကႝု႐ွ္သာ ေသှာတ္ ေဖဝ္ဒေရဝ္ ကုသမတဟာ၊ ပေရင္အုပ္ဓုပ္ညးဂလုိင္ Majority rule (ေကာ္ဂး) ေသှာတ္ပါလ႘မာန္ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ဟာ မပၱံပေရင္႐ဲုစွ္ဗြဲေတဿင္ဂွ္ သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္တံ သၢဳတ္သြာတ္တဲု ညံင္ဂြံလုပ္ပႜဲဗြဳိင္ေသှာဝ္ ဥပေဒဂွ္ ကႝုတာလ်ဳိင္ကႝု သဿာဥပေဒ'ဥဴခ်ာန္ေထာန္'ရ။ ပႜဲဒှာဲဏံဝြံ တၜပညာ ေသှာဝ္ဥပေဒ 'ေန႐ူ'ဂွ္ ကႝု႐ီုဗင္ ကု'ဥဴခ်ာန္ေထာန္' ဗြဲမဂၜဳိင္ဂၜင္ရ။ အရာပေလဝ္ဒါန္လဝ္တဲုတံဂွ္ 'တေခန္မ်' ကၜာဲကႝုဘာသာရ။

တင္ကိစၥေဇှာ္မြဲဂွ္ဝြံ သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္တံေဟင္ အဓိက ေသှာတ္လႝု႐ဲုစွ္ေရာဟီုဂွ္ ေဖ်ံသၢဳတ္သြာတ္ေထက္ေရာင္ ညးခ်ဴလိက္ ဏံ ဒုင္ဂုိင္ေကတ္ရ။ ဟုိတ္ပ႐ူဝြံ သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္ေဇတ္ဍာံမၢး ပေရင္ထံက္ဂလာန္ညးဂမၜဳိင္တံဂွ္ ၾကက္႐ွ္သာ ပေရင္ဍဳင္ေရာင္တီတဲု ကႝုဖ်ဳန္ကႝု ကဿိန္ဍဳင္တဲု ကူခ်ပ္ရ။

'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္ရံင္ရံင္၊ ကႜဳိပ္သကုိပ္ အေမရိကာန္ 'အလက္ျဇာန္ဒါေဟဝ္မေတန္'ရံင္ရံင္ ပတဝ္ကႝုဂုန္ဖႝုကဿိန္ဍဳင္တဲု ကူ ခ်ပ္အုိတ္ရ။ သြက္ဂုန္ဖႝုဍာ္ဇမၜိင္ဂွ္ ကူခ်ပ္ဗြဲမၿဇိဳဟ္နက္ရ။ ေကာန္မ်ဴ ေနတ္ 'တိင္ယွံက္ဖိန္' ဂွ္တုိင္မွ ဟုိတ္ႏူဒွ္သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ေဇတ္ ဍာံမြဲတဲု စြံအဓိကကႝု ဂုန္ဖႝုကဿိန္ဍဳင္ရ။

တဲုပၜန္ ကိစၥေဇှာ္မြဲတင္ပၜန္ဂွ္ နကႝုလညာတ္ဂကူဗဿာတံမြဲဓဝ္ ဒွ္ဟြံမာန္ကီုရ။ လညာတ္ ေကုာံ ပဿိက္ဆႏၵေကာန္ဍဳင္အရင္တံဂွ္ေလဝ္ ဒးကူခ်ပ္စုတ္ကီုရ။ ပႜဲကႝုအေမရိကာေတံဂွ္ ဟုိတ္ႏူတြႝဳရး ဒုင္သဇုိင္ကႝု ဂကူဟြံေသင္တဲု ပေရင္ကိစၥတြႝဳရးေဇှာ္၊ တြႝဳရးေဍာတ္ မံက္ကၜဳင္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ပႜဲပေရင္ကႝုေကတ္ညးသၠအ္ ဂြံတုပ္သဿဟ္ဂွ္ အေခါင္႐ဲုစွ္ အမာတ္ကၜတ္ထဝ္ (Senator) တြႝဳရးေဇှာ္ေလဝ္ (၂) တၜ၊ တြႝဳရး ေဍာတ္ေလဝ္ (၂) တၜ ႏြံေရာင္စဿတ္သမၱီတဲု ပႜဲခါန္ကှက္ ဒှာဲကဆံင္ ကိစၥေဇှာ္တံဝြံ တင္ပၱဳိန္ဂလာန္ သမတဂွ္ ကၜတ္ထဝ္ (Senate) တုပ္စုိတ္မွ ဒွ္ဗဗြဲဓဝ္ရ။

ဗြဲေတဿင္မၢး ပႜဲ႐ဲုစွ္နာဲဗၥာ သြက္႐ုင္ေသှာဝ္ဓဝ္သၜဳင္အုိတ္ (Supreme Court) ဂွ္ဝြံ ပေရင္တုပ္စုိတ္ (Senate) ဂွ္ ကိစၥေဇှာ္ ဗြဲမေလာန္ရ။ ပႜဲအစ႘အဇန္ ပဲါတးသမတႏူကဆံင္ဂွ္ ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္ဝြံ နဒဒွ္မှိဟ္သၸအမႈ (တရားလုိ) ပတုိန္ဂလာန္ဂဗုတ္တဲု (Senate) ဝြံ နဒဒွ္ ဇေမှာ္ဂဗုတ္ (ဂ်ဴရီလူၾကီး) ဒးကႝုသၢဳတ္သြာတ္ရ။ အစ႘အဇန္ ကႝုဖ်ဳန္ ကု (Senate) ဂွ္ ဖန္စုတ္လဝ္တဲု ပေသာင္ကၜဳင္ပဋိပကၡ တြႝဳရးေဇှာ္၊ တြႝဳရးေဍာတ္တံရ။ ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္ဝြံ သၸစှးကႝုလဿိဟ္မှိဟ္ရ။ ကၜတ္ထဝ္လၱဴ (Senate) ဂွ္ သၸစှးကႝု တြႝဳရးရ။

'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'တံ မုဟုိတ္ဂြံ႐ဲုစွ္ ေသှာတ္ပါလ႘ မာန္ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ေရာဂွ္ ညးခ်ဴလိက္ဏံ မိက္ဂြံတီဗြဲမေလာန္ ရ။ အခိင္အဝဲလညာတ္သမၱီ ဍဳိက္ေပင္ကၜဳင္တဲု သြက္ဂြံသဿာန္ ဂွ္ ညးတံဟြံမြဲရ။ ေသှာတ္ပါလ႘မာန္ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ (Majority Rule) ဂွ္ ညးခ်ဴလိက္ဏံ ဟြံဒးစုိတ္ရ။ ဟုိတ္ဖႝုအဓိကမြဲဝြံ ပေရင္အုပ္ဓုပ္ ေကုာံ ပေရင္ခှံေသှာဝ္ဥပေဒဂွ္ ေဗာ္ဂြံဇှးဂွ္ေဟင္ ထိင္ဒဝ္လဝ္ဂွ္ ဟြံမြဲ ပဿိက္ရ။

ေဗာ္ဂြံဇှးအမာတ္(ကၜတ္ထဝ္)ဂၜဳိင္အုိတ္တံရ ဒက္ပၱန္ဂေကာံ ဝန္ေဇှာ္၊ ေဗာ္ဏံ၊ အမာတ္(ကၜတ္ထဝ္)ဏံပၜန္ရ ခှံေသှာဝ္ဥပေဒ ပႜဲကၜတ္ထဝ္(လႊတ္ေတာ္)ေတံတဲု မှိဟ္တံဏံရ ခှံေသှာဝ္ဥပေဒ၊ မှိဟ္တံ ဏံရသၸဝန္ေဇှာ္ အုပ္ဓုပ္နကႝုေသှာဝ္ဥပေဒဏံပၜန္ဂွ္ ဒေစင္အာမြဲလၸာ္ မြဲမေလာန္ရ။

မြဲသာ္ပၜန္ဝြံ ေကၜာန္သၸေသှာဝ္ဥပေဒတဲု ပႜဲကႝုပေရင္အုပ္ဓုပ္ ဂွ္ ဍာ္ဒေကဝ္ႏြံပဿိက္တံ (Skill set) တံ ဟြံတုပ္ေရင္သၠအ္ရ။ ညးခှံ ေသှာဝ္ဥပေဒတံဂွ္ ပႜဲအရာကႝုေကတ္ (Art of Compromise) ဂွ္ ဒးစုိန္သကီုရ။ ညးအုပ္ဓုပ္သၸဝန္ေဇှာ္တံ ဒးကႝုအမိင္ စကာေလပ္ရ။ ဒးကၜဳိဟ္လဝ္ ပဝ္လၿဇ႘ေရာင္။ မြဲတင္ပၜန္ဝြံ နကႝုလညာတ္ ညးခ်ဴလိက္ ဏံမၢး သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ဗြဲမဂၜဳိင္တံဂွ္ ပႜဲပေရင္အုပ္ဓုပ္ဂွ္ ဍဳိန္လ်ရ။ အုပ္ဓုပ္ဟြံမာန္ ဗြဲမဇိပ္ဂၜိပ္ရ။ စုိတ္ဟြံလုပ္စရ။ သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္ စုိန္သကီု ပႜဲပေရင္အုပ္ဓုပ္ ႏြံဒဿံင္ကီုရ။ ဆဂး ေအာန္ဗြဲမေလာန္ရ။

ရံင္ေကတ္ဗီုျပင္ အေမရိကာန္ ေကုာံ ႂကက္တံမၢး ဝန္ေဇှာ္ တံဝြံ တၜပညာ (Technocrat) စုိန္သကီု ပဝ္လၿဇ႘မေဆင္စပ္တံကီု၊ ဘာသာဇကုကီုဂွ္ ဂၜဳိင္ရ။ လေဆာဝ္လေဆာဝ္မၢး သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္ တံ ပါကီုေလဝ္ ဒွ္ဂေကာံမှိဟ္ေအာန္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ပႜဲကႝုေဖ်ံပဝ္လၿဇ႘ကီု၊ ပႜဲအရာဓမံက္႐ုပ္ရဵကီု စုိပ္တရဵႏူကႝု ဝန္ေဇှာ္သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္တံ ႏြံေရာင္ဂွ္ ဟီုဂးမာန္ရ။ မြဲတင္ပၜန္ဝြံ ပႜဲေသှာတ္ပါလ႘မာန္ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ဂွ္ ပြိဳင္အာယုက္အုပ္ဓုပ္ ပုိင္ျခာလဝ္ (ကန္႔သတ္ခ်က္) ဟြံမြဲရ။

ဥပမာ ပႜဲကႝုဂ်ပါန္မၢး ေအဝ္ဒ႘ပ႘ (ေလတ္ဗာရဵဒ႘မဝ္ကေရတ္) တံဝြံ ႏူကႝုပှာန္ဂၜးတိဒုတိယတဲုေတံ အုပ္ဓုပ္ကၜဳင္ဂွ္ ပေရင္ၿပိဳင္ပၠာန္ အၾကာဂေကာံေရင္သၠအ္ႏြံတဲု ဟုိတ္ႏူဒွ္ကၜဳင္ စဍဳင္၊ စေနဝ္၊ စေဒသ ဗီုေခတ္ပေဒသရာဇ္တံတဲု လကၠရဵအုိတ္ဝြံ ဗ်ဴရဝ္ကေရတ္တံေဟင္ စုိပ္ကၜဳင္ဘဝ အဝႝုေဇှာ္ကၜဳင္ရ။ ေကာန္ဂေကာံေရင္သၠအ္ၿပိဳင္ပၠာန္၊ အလႝုအသ႘ၿပံင္လွာဲ မြဲခဏမြဲခဏ၊ ဗ်ဴရဝ္ကေရတ္တံေဟင္ ခုိင္ဗုိန္ မံင္ရ။ ေဗာ္ဒစႝုဒစးတံ လဿဳဟ္မွဂြံအဝႝုရ။

အ႘တလ႘တံပၜန္ေလဝ္ အလႝုအသ႘ကီု၊ ေဗာ္ကီု ၿပံင္လွာဲဒဿံင္ မြဲခဏမြဲခဏတဲု မုကေမၜာန္ေလဝ္ ဟြံဒွ္ရ။ ဂေကာံမာဖ႘ယ်ာေဟင္ ျဇဟတ္ေဇှာ္ကၜဳင္ရ။ ဟုိတ္ႏူပလွ္ေဖ်ံ အလႝုအသ႘ နကႝုသၢဳတ္သြာတ္ မာဲ ဂလာန္ပေတွ္ ဟြံမြဲဂွ္တဲု အလႝုအသ႘ ဟြံညိင္ဝတ္ ႏြံကၜဳင္မာန္ရ။ ဟုိတ္ႏူပုိင္ျခာပြိဳင္အာယုက္ (သက္တမ္းကန္႔သတ္ခ်က္) ဟြံမြဲတဲု ပေရင္အုပ္ဓုပ္ ေသှာတ္မြဲေဗာ္ ဗီုဂ်ပါန္ဒွ္မာန္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ပုိင္ျခာ ပြိဳင္အာယုက္အလႝုအသ႘ ႏြံေထက္ေရာင္ဂွ္ ညာတ္ေကတ္ရ။

တင္ကိစၥေဇှာ္အုိတ္မြဲပၜန္ဂွ္ ပႜဲေသှာတ္ပါလ႘မာန္ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ဝြံ ကၜတ္ထဝ္(အမတ္)ဟီုဂွ္ ညးစှးသၸစှး ကုေဒသတိဍာ္(ရပ္ကြက္နယ္ေျမ) ရ။ ပႜဲကႝုပၚကေရက္ေဒသ(ရပ္ကြက္)ဂွ္မၢး ပၚကေရက္ နကႝုလဿိဟ္မှိဟ္ဂၜဳိင္ ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ပႜဲအေမရိကဝြံ တြႝဳရးေဇှာ္တံဝြံ ဟုိတ္ႏူလဿိဟ္မှိဟ္ဂၜဳိင္တဲု လဿိဟ္ညးစှးဂၜဳိင္ရ။ တြႝဳရးေဍာတ္ေဍာတ္တံဂွ္ ဂြံလဿိဟ္ညးစှး ေအာန္ ေအာန္ရ။

ေတဿာ္ရံင္ခ်ဳိတ္တ္ပၜဳိတ္တ္မၢး ညးစှးဟီုဂွ္ တန္တဵဒဿံင္ကႝု လဿိဟ္မှိဟ္ရ။ ယင္ဝြံ ဟုိတ္ႏူဂကူဗဿာတံ လဿိဟ္မှိဟ္ဂၜဳိင္တဲု ဂြံဒဿံင္ လၸာ္သာလဿဳိန္ရ။ ပႜဲေသှာတ္ပါလ႘မာန္ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ဝြံ ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္ ဂွ္ ဒွ္ဒဿံင္အဓိက ဟြံေသင္ဟာ။ ဇှး (ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္) ဂွ္မွ ဂြံဒက္ပၱန္ အလႝုအသ႘ရ။ ယင္သာ္ဝြံတဲု လၱဴေကာန္ဂကူ ေကာန္ဍဳင္အရင္တံဂွ္ ဒွ္ဗဗြဲဓဝ္ဟာ။ ကၜတ္ထဝ္ေကာန္ဂကူ (လူမ်ဳိးစုလႊတ္ေတာ္) ႏြံဒဿံင္ကီု ေလဝ္ ဟြံစုိပ္တရဵ ၐုိတ္ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ပႜဲေသှာဝ္ဥပေဒ သဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ (၁၉၄၇) ဂွ္ ဒးပၱန္စြံလဝ္ ဌာနဝန္ေဇှာ္တြႝဳရးရ။ သၟာင္ႏူဏံပၜန္ ေကာန္ဂကူ ေကာန္ဍဳင္အရင္တံ ဂြံသၸစှးကဆံင္ သမတဂွ္ ကႝု႐ဲုစွ္ေဂတ္အလန္ (အလွည့္က်) ရ။

အၾကာကေမၜာန္ဟြံေစွ္ဗီု၊ အၾကာကေမၜာန္ေဗၜတ္မွာ ေခတ္ 'ဥဴဏု' ဂွ္ ေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္တံဝြံ ပေတာံၐတ္ကႝု ေခတ္ဒပ္ပှာန္မၢး ဂြံဒှာဲဗြဲမဂၜဳိင္ဂၜင္ရ။ ပႜဲဖဆပလဂွ္ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္ေကာန္ ဍဳင္အရင္တံ ဂြံကၜဳင္ဒှာဲကီု၊ ကၜတ္ထဝ္ (အမတ္) တံပၜန္ေလဝ္ ဟုိတ္ႏူ ကၜတ္ထဝ္ (အမတ္) ကႝုမာဲမာန္ေဇတ္ဍာံတဲု စႝုကႝုဗှတ္ဗၞတ္မြဲမြဲ ၾသဇာ ႏြံဒဿံင္ရ။ ပႜဲကႝုမြဲဒၿမိပ္ ပြိဳင္အာယုက္ ကေမၜာန္ 'ဥဴဏု'ဝြံ 'စဝ္ခြန္ခ်ဳိ'ဂွ္ ရပ္ကၜဳင္ဌာနဝန္ေဇှာ္ ပေရင္ဍဳင္သၟာင္ ဒုသကုိပ္ဝန္ေဇှာ္ရ ဟြံေသင္ဟာ။ ကဆံင္ေပင္စုိတ္ဂွ္ ႏြံကၜဳင္ယ်ဟာ။ ဟြံမြဲဏီရ။ ဆဂး ပေတာံၐတ္ကႝု ေခတ္လကၠရဵတံဂွ္မၢး ခုိဟ္ဒဿံင္ဗြဲ မဂၜဳိင္ကီုရ။

အပႜဲကႝုညးေလပ္ပညာ ေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္တံဝြံ ညးခ်ဴလိက္ဏံ သၸေ႐ွ္ေသွ္အုိတ္ဂွ္ 'ဒံက္တာယူဂ်င္းသိုက္' မဒွ္ေကာန္ 'သမတစဝ္ေ႐ႊသုိက္'ရ။ 'ဦးယူဂ်င္း'ဝြံ နကႝုလြဟ္ေလဝ္ ေကင္ဗၱဳိက္ ကၜဳင္ရ။ ေဗာ္ေလဝ္ ေကင္ပၱန္ကၜဳင္ရ။ ပဲါႏူကႝုေလပ္ပညာ ဂြံတဆိပ္ ပါရဂူတဲု ညးကူခ်ပ္ၿဇိဳဟ္နက္မြဲကီု၊ ညးခ်ပ္ညာတ္အာ သြက္ဍာ္ဇမၜိင္ မြဲကီု ေကက္သၠာဒဿံင္ရ။

ဍာ္ဒေကဝ္သြက္ေသၢာံသၸမှိဟ္ေဇှာ္ ႏြံပဿိက္မြဲဂွ္ ပြမစုိတ္ တန္ၾကန္ (တည္ၿငိမ္တဲ့စိတ္ထား) ေရာင္ အဲသၸေ႐ွ္ေသွ္ ဗြဲမေလာန္ရ။ ပႜဲေပÌသ႘ကၜ႘ 'ဒံက္တာစတုိင္းဖတ္' မေကၜာန္ဗဒွ္ဂွ္ ကႜဳိပ္သၠဳိပ္သဿတ္တံ ဟီုဂးပÌတးကၜဳင္(ေဝဖန္ျငင္းဆုိ) နကႝုစုိတ္(စိတ္လုိက္မာန္ပါ)ကီုေလဝ္ နကႝုစုိတ္ၐုိဟ္ဟ္ႀသိဳဟ္ဟ္ဂွ္ ကေလင္ပေသာင္ထၞးသ႘ကၜ႘မာန္ရ။ ဣဏံ ဝြံ ပြမထၞးကႝု (EIQ) သၜဳင္မံင္ရ။ လညာတ္သမၱီသၜဳင္ရ။ ျဇဟတ္လ ညာတ္ေကဝ္ဆိင္ဆမာန္ ႏြံရ။ စုိတ္ဓာတ္ပေရင္တုပ္သဿဟ္(မ်ွတ)ႏြံ မၢး ကာလဂၜာဲသြဟ္ ကိစၥျပဒၵညာ ေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္တံဂွ္ သာတဲုစုိပ္တရဵဂၜဳိင္ရ။ ကႜဳိပ္သကုိပ္ေကက္သကာ ဗီု'ဦးယူဂ်င္း'တံဂွ္ ႏြံပဿိက္ဒဿံင္ သီုၐါလၸာ္ရ။

အပႜဲကႝုဒေတာဝ္ေတှာဝ္သဿတ္တဿိ ေကာန္ဂကူ ေကာန္ဍဳင္အရင္တံဂွ္ သဿတ္ကဆံင္သၜဳင္ဗီုတံဏံဂွ္ ႏြံဒဿံင္ ဗြဲမဂၜဳိင္ကီုရ။ တုိန္ဘာအံက္ဝွတ္ (Oxford) ဂြံလဝ္တ ဆိပ္ ေအဝ္ဝ္ေအမ္ (LLM) တဲု လဿဳဟ္ဆက္တုိန္မံင္ ေအဝ္ဝ္ဒ႘ (LLD) ဗီုသဿတ္ေကက္သကာ ေကာန္ဂကူကေရင္ 'ေနာ္ေမဦး' တံ ႏြံဒဿံင္ရ။ Dr Lian H. Sakhong ညးကႜဳိက္ ကႜဳိပ္မံင္ ENC ဂွ္ေလဝ္ ညးေကက္သကာ၊ ညးေလပ္ပညာမြဲ ရ။ အပႜဲကႝုဂကူဗဿာတံဂွ္ မှိဟ္ပႜဲဂေကာံ (BLC) ေဖ်ံသဇုိင္ဒဿံင္ ပႜဲပယ်ဳႝတံဂွ္ေဟင္ သ႘ကၜ႘ပ႐ူေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္မာန္ရ။

ကာလေခတ္'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'ေတံဝြံ ေသှာတ္ဟြံတုပ္တံဂွ္ နကႝုဇကုညး (အံင္သာန္) လၛတ္ဂၜဳိက္ဂၜာဲ ခ်ဳိတ္တ္ပၜဳိတ္တ္တဲုမွ အရာခုိဟ္(အႏွစ္) သြက္ကဿိန္ဍဳင္ဗဿာဂွ္ေကတ္၊ ဓမံက္ဗီုျပင္(ပံု)တဲု စကာ 'ဥဴခ်ာန္ေထာန္' ကႝုခ်ဴနကႝုမအေရဝ္ဥပေဒ သြက္ဂြံလုပ္ ဗြဳိင္ေသှာဝ္ဥပေဒရ။ ၾကပ္ခ်ဴဓဇက္ ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ ဍဳင္မွ ကႝုလိက္အုပ္ဣေတံ၊ ဗွ္လိက္အုပ္ဣဏံညိဂးတဲု ခ်ဴလဝ္ ၾကာန္န္ ဟြံေသင္ရ။ ႏူဘဝကြးဘာ၊ ႏူဘဝစေကၜာန္ ပေရင္ဍဳင္ ကြာန္ေတံရ မိက္ဂြံကႝုေကတ္ပေတာံႏူ လညာတ္သမၱီ (capacity)'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'ဂွ္ ပႜဲကႝုပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဝြံ အေခါင္အရာ ဟီုဂွ္ အခိင္လႝု၊ ဗီုလႝုမံက္ကၜဳင္ဂွ္ ဟီုဟြံမာန္ရ။ အရာမႏြံပဿိက္ဂွ္တီတဲု သြက္ဂြံဗေပင္လဝ္ အရာႏြံပဿိက္ဂွ္ ဒွ္ကေမၜာန္ဇကုရ။ နကႝုေစတနာ ညးခ်ဴလိက္ဏံဝြံ ဗြဲေတဿင္မၢး သဿတ္ဂကူဗဿာတံ လၛတ္လဝ္ပ႐ူ ေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္ ေကုာံ ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္တဲု မိက္ဂြံကႝုဗေပင္လဝ္ လညာတ္သမၱီ (capacity) ဇကုရ။ သမၱီ (အသိ) သၜဳင္မွ ကၜဳိဟ္ေကတ္ပေရင္ ဗဗြဲဓဝ္ (တရားမ်ွတမႈ) မာန္တဲု ရံင္အာဍာ္ဇမၜိင္ (အ႐ွည္) မာန္ရ။

ေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္

ပႜဲကႝုေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္ဝြံ ဗီုအရာခုိဟ္ ႏြံဗြဲမဂၜဳိင္ဂွ္ အရာ ဒွ္အႏၱရာဲမာန္တံေလဝ္ ႏြံဒဿံင္ဗြဲမဂၜဳိင္ကီုရ။ ဗြဲေတဿင္မၢး အၾကာအလႝု အသ႘ေဖဝ္ဒေရဝ္ (ဗဟႝု) ကႝု အလႝုအသ႘တြႝဳရးဂွ္ ပြမပၚပရအ္အဝႝု (အာဏာခြဲျခားမႈ)၊ ပြမပၚပရအ္ အေခါင္ေကၜာန္ကေမၜာန္ (လုပ္ပုိင္ခြင့္ ခြဲျခားမႈ) (Federal and State Rights) ဓမံက္ထၞးလဝ္ ခ်ဳိတ္တ္ ပၜဳိတ္တ္ဟြံမြဲမၢး ကတႝုဒွ္ပဋိပကၡေလပ္ရ။ ၐုိန္ရဓမံက္ထၞးလဝ္ ႏြံကီုေလဝ္ ပေရင္ကယ်ာန္ဓဝါတ္ (အျငင္းပြားမႈ) တံ ႏြံကၜဳင္ရ။

တဲုပၜန္ တြႝဳရးကႝုတြႝဳရးတံ ကယ်ာန္ဓဝါတ္ညးသၠအ္မၢး နဲကဲ(နည္းလမ္း) Mechanism သြက္ဂြံပေသာင္ ဒးႏြံရ။ သာ္ဂွ္ဟြံ ေသင္မၢး ကယ်ာန္ဓဝါတ္ဒဿံင္ညးသၠအ္တဲု မုကေမၜာန္ေလဝ္ ေကၜာန္ မာန္ဟြံေသင္ရ။ 'ဂအုပ္ဗႝုအံင္သာန္'တံ ဟုိတ္ႏူစုိတ္ မိက္ဂြံဒက္ ပၱန္ဍဳင္ျပဟ္မံင္တဲု သြက္ဂြံေကၜာန္ ပေရင္အုပ္ဓုပ္ တပ္တပ္မာန္ဂွ္ စှးေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္ဂွ္ ႐ဲုစွ္ေကတ္ ေသှာတ္ယူေနတ္ထရ႘ (Unitary) ေရာင္ဂွ္ ညးခ်ဴလိက္ဏံ ကၜဳိဟ္ေကတ္လဝ္ရ။

မြဲတင္ပၜန္ဂွ္ဝြံ ပေရင္ေဖာအ္ေျဗဝ္ ဟြံတုပ္သဿဟ္ညးသၠအ္ႏြံ ရ။ နကႝုပုိဒ္ကေရက္(ဃ)၊ ပုိဒ္(ဂ) လိက္ကသုက္'အံင္သာန္ - အက္ တလ႘' ဂွ္မၢး ခ်ဳက္လိက္ကသုက္ေပန္လုင္တဲုဂွ္ ဒက္ပၱန္ဂေကာံစဿ႘စဿတ္ ဂၜဳိက္ဂၜာဲ ေဒသေရင္ဒႝု (ေတာင္တန္းေဒသ) ယ်႘ဝ႘လ်ာန္ (ရီးစ္ဝီလ်ံ) ဍဳိက္ကႜဳိပ္ရ။ ပႜဲလိက္ဒုင္စ႘ေရင္ဂေကာံဂွ္ဝြံ ညးေဒသေရင္ဒႝုလၛႝဳတံ ဟုိတ္ႏူပေရင္ဍဳက္ေကဝ္တီညာတ္ နဲ႐ုဲစွ္ကႝုမာဲ ဟြံမြဲဏီဂွ္ အခိင္ဟြံမြဲ ရတဲု သြက္ဂြံ႐ဲုစွ္အာ နဲကဲေထက္ႀကိဳက္ကႝု ေဒသတံဂွ္ေဟင္ ထံက္ ဂလာန္ကၜဳင္ရ။

အဓိပၸါယ္ေဝါဟာေဖဝ္ဒေရဝ္ဂွ္ ဟြံကၜဳိဟ္မြဲသာ္တဲု ကာလ သ႘ကၜ႘ကႝု ဂေကာံစဿ႘စဿတ္ဂၜဳိက္ဂၜာဲဂွ္ ကတႝုဒွ္ကၜဳင္ေဗၜတ္တ္ေဗၜင္င္ရ။ ပြမမင္အခိင္ လညာတ္သမၱီ (အသိ) ပေရင္တဵတက္ ဟြံတုပ္သဿဟ္ဂွ္ ဟြံဂြံအခိင္ေလဝ္ ပါလုပ္မာန္ကီုေရာင္ လညာတ္ညးခ်ဴလိက္ဏံႏြံရ။ (တင္စဿတ္။ ။ သမုိင္းပါေမာကၡ ဦးထြန္းေအာင္ခ်ိန္ ထုတ္ေဝေသာ တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ားအေရးႏွင့္ ၁၉၄၇ အေျခခံဥပေဒ (ပထမတြဲ) စာမ်က္ႏွာ ၃၃၆ ကုိညြန္းပါသည္။)

ပႜဲကႝုအေမရိကာေတံေလဝ္ ျပဒၵညာေဖဝ္ဒေရဝ္ ကုတြႝဳရးဂွ္ စႝုကႝုတၛဲဏံ ဂ်ဳိင္တဵ(႐ွင္သန္)မံင္ဖုိဟ္ရ။ ဥပေဒပေရင္ထတ္ယုက္ ကႝုလဝ္ယဿဳ 'အဝ္ဗာမာေခဝ္ 'Obamacare ဂွ္ နကႝုေသှာဝ္ဥပေဒ သဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္မၢး ဟြံဒွ္ဗဗြဲဓဝ္ (တရားမဝင္) ေရာင္ဂးတဲု တြႝဳရး (၂၆) တံ ပတုိန္လဝ္ဂဗုတ္ရ။ အလႝုအသ႘ေဖဝ္ဒေရဝ္တံ ညံင္ဟြံဂြံ သၸဗုိလ္မာန္ မဒွ္ရ။

အလႝုအသ႘တဿိကဿိန္ဍဳင္ဗဿာ ဒက္ပၱန္လဝ္ ျခာဟြံလအ္တံဂွ္ ေလဝ္ စေဆင္မုက္မံင္ကႝု ျပဒၵညာဗဟႝု ကုတြႝဳရးယ်။ ဟုိတ္ဂွ္ရ သြက္ ဂြံမိင္ခုိဟ္ဂွ္ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘ေရာင္၊ ေဖဝ္ဒေရဝ္ေရာင္ ဟီုေကတ္ေလာဲ ေလာဲ ဟြံဂြံရ။ ကူခ်ပ္ေကတ္ ၿဇိဳဟ္ဟ္နက္က္မၢး ျပဒၵညာအပႜဲ ႏြံဒဿံင္ ဗြဲမဂၜဳိင္ေရာင္ဂွ္ ဂြံတီေကတ္မာန္ရ။ တုပ္တဵ 'အစခုိဟ္မွ လကၠရဵ ခ်ဳိတ္ပၜိဳတ္' ဂွ္ကီု အၾကာဂကူဗဿာကႝု ေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္ တံဂွ္ ဟုိတ္ႏူဓဝ္ေဗၜတ္မွာ ဒပ္ပှာန္ဗဿာတံတဲု အရာဟြံေျပၿပံင္ တံ ေဇှာ္ေဂါဝ္ကၜဳင္ရ။

ကာလပေသာင္ျပဒၵညာ ေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္တံမၢး ပဲါႏူကႝုတုပ္သဿဟ္(မ်ွတ)ဂွ္ ဒးေစွ္ေသှာတ္(စံနစ္က်)ဂွ္ေလဝ္ ႏြံပဿိက္ကီု ရ။ ပႜဲကႝုဒပ္ပှာန္ဂွ္ေလဝ္ ညးေဍာတ္ညးေဇှာ္ ဆာန္ကဿိန္ဍဳင္၊ မိက္ဂြံ ကႝု တုပ္သဿဟ္တံေလဝ္ ႏြံဒဿံင္ကီုရ။ သမတ မဆလေႀတံ 'ဒံက္တာ မံင္မံင္' ဝြံ တဲုကၜဳင္ႏူဘာ(ဗုိလ္သင္တန္း) ေခတ္ဂ်ပါန္တဲု ညးဂြံလဝ္ ေအဝ္ဝ္ဒ႘ (LLD) ႏူဟဝ္လာန္ရ။ ပႜဲကႝုဒပ္ပှာန္ေလဝ္ ညးေကက္သၠာ၊ ညးေလပ္ပညာ ဟြံမြဲဂွ္ ဟီုဟြံမာန္ရ။

ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ ဒက္ပၱန္ဍဳင္လဿဳဟ္ဝြံ ဗီုျပင္ (Form) ႏြံဒဿံင္ကီုေလဝ္ ၾကက္႐ွ္သာ (အႏွစ္) ေအာန္ဒဿံင္ဏီေရာင္ဂွ္ ဟီုမာန္ရ။ နကႝုညးခ်ဴလိက္ဏံမၢး ဗီုျပင္ပစၥဳပၸန္ဏံဂွ္ ႏြံပဿိက္ေကၜာန္ေထာံ (Institution) တဲု မြဲအခိင္ဓဝ္ ၾကက္႐ွ္သာ (အႏွစ္) ေသၢာံႏြံဂွ္ ဒးဗေပင္ ျဇဟတ္မာန္ရ။

ပႜဲဂၜးတိဝြံ မှိဟ္တံဟီုဂးမံင္ ပႜဲကႝုတင္ထပ္ပေလဝ္ပထမ (First Admendment) ဒုင္လဝ္လ်ဳိင္ ကုအေခါင္ဟီုဂးဗၜးၐး (Freemdom of Speech) ပႜဲေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ အေမရိကာန္ဂွ္ တၛဲဏံ အေခါင္အရာ ဓ႐ုိဟ္ေဖ်ံဗင္ ကဿိန္ဍဳင္အေမရိကာန္မြဲဂွ္ေလဝ္ ဗက္ကၜဳင္ ကီုရ။ မှိဟ္တံ ဟြံစြံကၜဳင္သတိေကြံရ။ ဂြံပေလဝ္ အေခါင္အရာဏံဂွ္ ဝါတ္ဒဿံင္ကီုရ။ ပႜဲကႝုကဿိန္ဍဳင္ေတံဂွ္ ျပဒၵညာႏြံမံင္ရေတွ္ ပႜဲကဿိန္ဍဳင္ပ႙ုေလဝ္ ျပဒၵညာတံဂွ္ ပÌဟြံဗၜးကီုရ။ ကိစၥတံဏံဂွ္ ဒွ္အရာ တင္ဝါတ္ဂါတ္ဍဳိန္ ၐတ္မြဲ (အလြန္သိမ္ေမြ႔ခက္ခဲတဲ့အရာ) ဟြံေသင္ဟာ။

တၛဲဏံဝြံ အၾကာဂေကာံေကာန္ဍဳင္အရင္ကႝု အလႝုအသ႘တဿိ တံ ေဆင္စပ္ကႝု ဒက္ပၱန္ဒပ္ပှာန္မင္ပယ်ဳႝ (ေဘာ္ဒါစစ္တပ္) တဲု စှးဒးပေသာင္ဒဿံင္ ပဋိပကၡ နကႝုလြဟ္ (အဓမၼလက္နက္) ဂွ္ ၿပံင္လွာဲ ဗီုျပင္ (ပုံသ႑န္) တဲု ဗြိဳင္ေထာံကႝုၾကက္႐ွ္ (အႏွစ္) မၢး ဂြံသြဟ္မာန္ဒဿံင္ ကီုရ။

မုဟုိတ္ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ ကိစၥေဇှာ္ေရာ

နကႝုသဘာဝမၢး မှိဟ္တံဂွ္ လီုလာ္မာန္ရ။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟတံ အုပ္ဓလီုမံင္တဲု ကာလဆႝုလုက္စုက္ ကုအဝႝုအာဏာမၢး ဒုင္ဟြံမာန္တဲု လီုအာေလပ္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ မှိဟ္တံဂွ္ ဒးထိင္လဝ္ကႝု ဥပေဒ၊ ေသှာတ္တံရ။ တဲုပၜန္ ညးဂမၜဳိင္ အေခါင္ဂြံဒုင္စသုိင္၊ အေခါင္ ဂြံေထက္တံ အလုံသီုညးဖအုိတ္ဂြံတီဂွ္ နကႝုလိက္ေသှာဝ္ဥပေဒ စဿတ္သမၱီေကတ္တဲု (မွတ္ေက်ာက္တင္ၿပီး) ဒးလေလာင္ၾတးလဝ္ ဗြဲမကၜး ဖႜး(အတိအလင္း)ရ။ ႏူဏံမြဲကဆံင္ ဒးဓမံက္ပၱိတ္ဏာ ေသှာတ္ ေသှာဝ္ဥပေဒအုပ္လဒံ (Rule of Law) ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ညးခှံေသှာဝ္ ဥပေဒ တံေလဝ္ မုအရာဂွ္ ေကၜာန္မာန္၊ ေကၜာန္ဟြံမာန္ရ။ စကာ ေသှာဝ္ဥပေဒဏံတဲု ဒးပုိင္ျခာ (ကန္႔သတ္) ကႝု ညးအုပ္ဓုပ္တံကီုရ။

တဲုပၜန္ ဒွ္ပေရင္ကယ်ာန္ဓဝါတ္ အၾကာမှိဟ္ၐါဏံမၢး နာဲဗၥာ ညးမတန္တဵ ဗြဲမဗၜးၐးမာန္တံ ဒးကႝုသၢဳတ္သြာတ္ရ။ နာဲဗၥာတံပၜန္ေလဝ္ နကႝုသၢဳတ္သြာတ္ဇကုဂွ္ ေကၜာန္သၸေသှာဝ္ဥပေဒ ဟြံဂြံရ။ ပႜဲကႝု ေသှာတ္အုပ္ဓုပ္ပှာန္ဝြံ ေသှာဝ္ဥပေဒဟီုဂွ္ ႏြံဒဿံင္ပႜဲပါင္ ဗႝုပှာန္အုပ္ ဓုပ္တံရ။ ေဍံတံေဟင္ ကေလင္အုပ္ဓုပ္တဲု ညးမြဲေလဝ္ ဟြံဂံင္ေက်ာဝ္ ဗႝုေဍံတံရ။

နာဲဗၥာတံဂွ္ပၜန္ေလဝ္ ညးစလိင္ (ဆြဲခန္႔) ဟြံေသင္ဟာ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ပႜဲမြဲဒၿမိပ္ ေခတ္(နဝတ - နအဖ) ဂွ္ အုပ္ဓုပ္ကၜဳင္ နကႝု ေသှာတ္ (Rule of Law) ဟြံေသင္ဟာ။ ဣဏံ ေသှာဝ္ဥပေဒ ေရာင္ဂးတဲု ညးလႝုမြဲေလဝ္ ကယ်ာန္ပÌတး ဟြံမာန္ရ။ ေသှာဝ္ဥပေဒ တံဂွ္ပၜန္ေလဝ္ ႏြံဒဿံင္ပႜဲသဿန္ပါင္ ဗႝုပှာန္တံရ။

လဿဳဟ္ျပဟ္ဟ္ဏံမၢး ေသှာတ္တဿိဝြံ သၜဳင္တုိန္ကၜဳင္ႏူ ပေရင္ ပှာန္အုပ္ဓုပ္ မြဲကဆံင္ရ။ နကႝုပေရင္ဒက္ပၱန္ (Institution) ကၜတ္ထဝ္ လၱဴ၊ ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္၊ စ႘ေရင္ဂဗုတ္၊ အလႝုအသ႘တြႝဳရး၊ ရးတံ ၐုိန္မံက္ ကၜဳင္ကီုေလဝ္ ၐုိတ္ဗီုျပင္ေဟင္ မံက္ကၜဳင္လဝ္ရ။ ဟုိတ္ႏူၾကက္႐ွ္ ဟြံ ပါဏီတဲု ညံင္ရဵလမ်ဳီ(အသက္)ဟြံပါ ဒွ္ဒဿံင္ဏီရ။ ပႜဲကဿိန္ဍဳင္ကဝ္ရ႘ ယ်ာသဿဝ္က်ာဝြံ နကႝုမှိဟ္တံ ဂြံညာတ္ခိုဟ္ဂွ္ သုိင္ခှံလဝ္ ဂၜံင္ေဇှာ္ကီု ေလဝ္ လၱဴဂၜံင္ဂွ္ ကြ႘စက္တံ ဟဿဲမြဲသာ္တဲု ဗီု႐ုပ္ညးဍဳိက္ကြ႘လုိန္ ေကုာံ ညးကြာ္မံင္ညိညိညညတံဂွ္ ညာတ္အာကႝုမတ္ရ။

ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ ဒက္ပၱန္ဍဳင္ (၂၀၀၈) ေကုာံ ေပဲါ႐ဲုမာဲ (၂၀၁၀) တံဝြံ လၸာ္ၾကက္႐ွ္ဂွ္ ၐုိန္ရပေရင္ယုတ္ေဒက္ ႏြံဒဿံင္ကီုေလဝ္ ပေရင္ဒက္ခှံပေရင္ဍဳင္ကြာန္ (ႏုိင္ငံေရးအေဆာက္အဦး) (Political Institution) 'ဥဴေနေဝန္' တက္ပလီုလဝ္တံဂွ္ ကေလင္မံက္ကၜဳင္ပၜန္ ရ။ ေကာန္ဍဳင္ကြာန္ ကဿိန္ဍဳင္ပ႙ုဗြဲမဂၜဳိင္တံဂွ္ နကႝုလညာတ္ ညးခ်ဴ လိက္ဏံမၢး ေကာန္ဍဳင္ကြာန္ ကဿိန္ဍဳင္ပ႙ု ဗြဲမဂၜဳိင္တံဂွ္ ေဆင္စပ္ကႝ (Institution) မၢး လညာတ္သမၱီ ဟြံသၜဲလးဏီေရာင္ဂွ္ ဒးဒုင္စသုိင္ရ။

ဗြဲေတဿင္မၢး ကိစၥေဇှာ္ မေဆင္စပ္တံဂွ္ ဟြံတီရ။ ဟုိတ္ႏူ (Institution) တဲု ကဿိန္ဍဳင္ပလုိတ္တံ၊ ဂ်ပါန္တံ တဵတက္ရ။ အပႜဲကႝု (Institution) ဂွ္ ဒှာဲ (Position) တံ ႏြံဒဿံင္ရ။ မှိဟ္စုိပ္ဒှာဲဏံ၊ ကဆံင္ဏံဂွ္ ဣဏံေကၜာန္ဟြံဂြံရ။ ဣ ဏံဂွ္ ဟြံေကၜာန္ ဟြံဂြံေရာင္ သာ္ဝြံ မပၱံ ေစဝ္ေပှာန္ဝတ္တာလ်ဳိင္တံဂွ္ စဿတ္သမၱီ လဝ္ ဗြဲမခ်ဳိတ္ပၜဳိတ္တဲု ပၜဳပ္လဝ္မှိဟ္တံ ပႜဲဗြဳိင္ရ။ ဟုိတ္ဂွ္ရ ေသှာတ္ ေကုာံ ေစဝ္ ေပှာန္တံ ႏြံကၜဳင္တဲု ပေရင္တဵတက္ ႏြံကၜဳင္ရ။ ေကာန္ကဿိန္ဍဳင္ပ႙ုတံဂွ္ ဒးေ႐ွ္ ေသွ္အခိင္ဟီုဂွ္ ဟြံတီကႜင္ဏီရ။ ဟုိတ္ဂွ္ ရ ေဝါဟာ (အသုံးအႏႈန္း) အခိင္ဍဳင္ဗဿာ (ျမန္မာစံေတာ္ခ်ိန္) ဟီုဂွ္ မံက္တိတ္ကၜဳင္ရ။

လိက္ပေရင္ဏံဝြံ ပႜဲကႝု႐ဲုစွ္ ေသှာတ္ဒက္ပၱန္ဍဳင္ဂွ္ တင္နင္ဒးစြံသတိဂမၜဳိင္ အပႜဲေသှာတ္ေဖဝ္ဒေရဝ္၊ တင္နင္ ဒွ္ျပဒၵညာမာန္ဂမၜဳိင္တံဂွ္ ညးအဝဲသဿတ္၊ ညးအဝဲေလၵာဝ္ သြက္ဂြံဒွ္ကႜဳိပ္သကုိပ္ ကဿိန္ဍဳင္အနာဂတ္ဂမၜဳိင္ ေသၢာံတီ၊ ေသၢာံဂြံသတိဂွ္ ရန္တဿအ္လဝ္ရ။

လိက္ပေရင္ဏံဝြံ ခ်ဴလဝ္နကႝုလညာတ္ လၸာ္ဒစႝုဒစးဟြံေသင္ တဲု နကႝုလညာတ္ ေကာန္ဍဳင္ဗဿာေဇတ္ေဇတ္ ေကုာံ နကႝုလညာတ္ ညးခ်ဴလိက္ဏံသက္က္ေရာင္ဂွ္ မိက္ဂြံကႝုတီရ။ ပေရင္တုပ္သဿဟ္ႏြံ (မဈတမႈ)၊ ရံင္ဍာ္ဇမၜိင္တဲု ဂၜာဲသြဟ္မာန္မွ ပေရင္ၐုိဟ္လလံ (ၿငိမ္း ခ်မ္းမႈ) ႏြံမာန္ရ။ ပေရင္ၐုိဟ္လလံႏြံမွ ဒက္ပၱန္ကဿိန္ဍဳင္မာန္ရ။

သမၱီ(အသိ) ဗီုတံဏံဂြံႏြံဂွ္ ႏြံပဿိက္ကႝု ျဇဟတ္သမၱီ (အသိ စြမ္းအား)ရ။ ျဇဟတ္သမၱီဟီုဂွ္ တုပ္တဵလဿဳဟ္ခÌပလုိင္ လဿဳဟ္ဂြံဍာ္ ဟြံေသင္ရ။ ဒးစုတ္ဗေပင္ေကတ္ သုိက္သုိက္ရ။ ေသှာဝ္ဥပေဒသဇုိင္ ဒက္ပၱန္ဍဳင္ ကဿိန္ဍဳင္မြဲမြဲဟီုဂွ္ ၿဇိဳဟ္နက္ဗြဲမေလာန္ရ။ သဿတ္အနာဂတ္ ညးဂၜာဲသြဟ္သြက္ကဿိန္ဍဳင္ဂမၜဳိင္ ျဇဟတ္သမၱီ ကႝုဂြံသၜဳင္၊ လညာတ္ ဂျမင္ညာဏ္ ကႝုဂြံေဇှာ္ေမာဝ္ညိဂွ္ ရာဒှာတဲု……

ညးကၜာဲဘာသာ- ေတဇမန္

ဂ်ာေနဝ္ေခတ္ပ႙ု (ေလဿင္-၆၄)

December 2011

တင္သမၱီ။ ။ လိက္ပေရင္ဝြံ အၥာေကှဟ္ 'ဘုိဘုိေက်ာ္ၿငိမ္း' ခ်ဴပတုိန္ ထၞးလဝ္ ပႜဲဝိပ္သာ္'မဇၥ်ိမ'ဂွ္ ကေလင္ကံက္ခ်ဴဆာဲ ကၜာဲလဝ္ဘာသာမန္ ဗြဲမဒးရး မဒွ္ရ။

နိႆဲ။ ။General and scholar test reform waters By Wu Zhong, China Editor Aug 12, 2010